Godine 670, u vrijeme vladavine emevijskog halife Muavije, vojskovođa Ukbe ibn Nafi započeo je osvajanje sjeverne Afrike. Tokom svog pohoda odlučio je utaboriti svoje vojnike na mjestu gdje se danas nalazi grad Kajrevan i tu oformiti vojnu bazu za dalja osvajanja prema zapadu. Tako nastaje grad koji je dobio ime po arapskoj riječi koja označava karavan ili vojnu jedinicu. Ukbe je u novoosnovanom gradu sagradio džamiju i uz nju minaret koji je najstariji u sjevernoj Africi.
Svoj današnji izgled i slavu koju je stekla Velika džamija u Kajrevanu ili Ukbetova džamija duguje dinastiji Aglebija. Oni su je u 9. stoljeću proširili i učinili univerzitetskim centrom u koji su dolazili studenti iz cijelog svijeta. Od 9. do 11. stoljeća grad Kajrevan izrasta u prosperitetnu kozmopolitsku sredinu u kojoj cvjeta trgovački, obrazovni i vjerski život, a džamijski kompleks s univerzitetom jedan je od nosilaca tog razvoja.
Velika džamija u Kajrevanu jedan je od najvećih dragulja islamske arhitekture. U unutrašnjost džamije ulazi se na 14 vrata, a podijeljena je na 17 dijelova ispresijecanih sa 414 stubova od mramora, granita ili porfira, preuzetih s antičkih lokaliteta iz doba Rimskog carstva (Sbeitla, Kartaga, Hadramevt i Chemtou). Stubovi podupiru potkovičaste lukove koji će postati zaštitni znak maurske arhitekture cijelog Magreba i Španije i proširiti se diljem islamskog svijeta.
Smatra se da 28 pravougaonih mermernih ploča koje ukrašavaju mihrab Velike džamije u Kajrevanu predstavljaju jedan od najprepoznatljivijih primjera aglebijske umjetnosti. Minber od rezbarene tikovine potječe iz 9. stoljeća i najstariji je očuvani minber na svijetu.
Francuski ljekar John Andrew Peyssonnel tokom studijskog putovanja 1724. posjetio džamiju i opisao njenu ulogu kao centra vjerskih i sekularnih nauka:
„Velika džamija je posvećena Ukbi, tu se nalazi čuveni univerzitet gdje ćemo proučavati najudaljenije kutke ovog kraljevstva. Tu se podučava arapska gramatika, pravo i religija. Izdvajaju se velika sredstva za plaćanje nastavnika.“
Na dionicama svog putovanja po Tunisu 1910/1911. slavni njemački pjesnik Rilke opisuje Kajrevan kao sveti grad. Ushitno piše: (Kad se gleda Kajrevan) “Poslanik kao da je jučer živio”, grad je njegov kao da je njegovo “carstvo”. U pismima svojoj majci on opisuje: “Džamije su bogomolje druge religije, ali istog Boga, osjećaju se po bliskosti s kojom se život spaja s religijom, ovo je država velike i zanosne vjere…”
Veliki francuski romanopisac Guy de Maupassant posjetio je Kajrevan 1889. godine i bio je očaran Velikom džamijom. U svojoj knjizi La Vie Errante napisao je:
“Nomadi… dolazeći u zemlju prekrivenu ruševinama koje su ostavili njihovi prethodnici, pokupili su tu i tamo što im se činilo najljepšim, i, sami, s tim krhotinama, podigli, pod vodstvom neba, stan za svog Boga, sačinjen od komada istrgnutih iz gradova koji se raspadaju, ali savršen poput najčišćih koncepcija najvećih radnika u kamenu.”
„Jedinstvena harmonija ovog hrama sastoji se u omjeru i broju ovih vitkih osovina koje podupiru zgradu, ispunjavaju, naseljavaju i čine je onim što jest, stvaraju njenu milost i veličinu. Njihovo šareno mnoštvo daje oku dojam neograničenosti“.
Guy de Maupassant, La Vie Errante
Pripremila: Elmina Mušinović
